Ród Winckle i Tiele-Winckler – przemysłowcy, którzy zmienili Górny Śląsk
Dzieje Górnego Śląska w XIX i początkach XX wieku to nie tylko historia szybkiego uprzemysłowienia i zmian społecznych, ale też losy rodzin, które miały ogromny wpływ na kształt regionu. Jedną z najważniejszych z nich był ród Wincklerów, a później ich potomkowie noszący nazwisko Tiele-Winckler. Ich działalność przemysłowa, inwestycje, a także zaangażowanie społeczne zostawiły trwały ślad w krajobrazie Śląska – zarówno materialnym, jak i kulturowym.
Początki Wincklerów na Śląsku
Franz Xaver Winckler urodził się 4 sierpnia 1803 roku w Tarnowie koło Ząbkowic Śląskich. Jako szesnastolatek rozpoczął pracę na Górnym Śląsku w górnictwie. Wyróżniał się talentem organizacyjnym i pracowitością, co pozwoliło mu szybko awansować. W 1832 roku poślubił Marię Aresin (z domu Domes), wdowę po Franzu Aresinie – właścicielu majątku w Miechowicach. Dzięki temu małżeństwu Franz Winckler nie tylko wszedł w struktury lokalnej elity, ale też przejął zarząd nad znaczącym kompleksem przemysłowym i ziemskim. Po śmierci Marii w 1836 roku samodzielnie rozwijał majątek, przekształcając Miechowice w prężny ośrodek przemysłowy.
Rozwój przemysłu i wpływ na region
Winckler prowadził intensywną działalność inwestycyjną w przemyśle górniczym i hutniczym. W 1833 roku nabył hutę cynku „Fanny” w Bogucicach, a jego przedsiębiorstwa szybko rosły w siłę, zatrudniając setki robotników. Utrzymywał ścisłe relacje z administracją pruską i arystokracją, co przekładało się na korzystne warunki rozwoju.
Ważnym punktem w jego strategii rozwoju była decyzja o przeniesieniu głównej siedziby firmy z Miechowic do Katowic w 1841 roku. Powstał tam reprezentacyjny pałac Wincklerów przy dzisiejszym placu Wolności. Choć budynek nie przetrwał do naszych czasów, przez dekady był symbolem wpływów rodziny w nowo rozwijającym się mieście. Katowice dzięki takim inwestycjom zyskały nową rangę i ostatecznie w 1865 roku otrzymały prawa miejskie – co było również zasługą samego Franza Wincklera.
Miechowice
Katowice
Moszna
Powstanie rodu Tiele-Winckler
Franz Winckler z Marią Aresin miał jedną córkę – Waleskę (Violettę). W 1854 roku poślubiła ona Huberta von Tiele, pruskiego arystokratę wywodzącego się z Brandenburgii. Wraz z tym małżeństwem doszło do połączenia nazwisk i powstania nowej linii rodowej: Tiele-Winckler. Było to jednocześnie połączenie kapitału przemysłowego z tradycją ziemiańską i arystokratyczną.
Hubert von Tiele nie był przemysłowcem w praktycznym sensie, ale jako właściciel majątku dbał o jego trwałość i umacniał pozycję rodu w arystokracji pruskiej. Ich syn, Franz Hubert von Tiele-Winckler, był już w pełni świadomym dziedzicem śląskiego imperium przemysłowego – rozbudował pałac w Mosznej, uczynił z niego jedną z najokazalszych rezydencji w regionie i kierował licznymi zakładami przemysłowymi.
Działalność społeczna i religijna
Na uwagę zasługuje również postać Ewy von Tiele-Winckler, znanej szerzej jako Matka Ewa. Była córką Huberta i Waleski. Choć wywodziła się z arystokracji, poświęciła życie działalności charytatywnej. W Miechowicach założyła liczne placówki pomocy społecznej: domy dla dzieci, szpitale, instytucje dla osób starszych i niepełnosprawnych. Jej działalność miała charakter ekumeniczny i pozostawiła trwały ślad w pamięci mieszkańców.
Dziedzictwo i ślady w terenie
Po rodzinie Wincklerów i Tiele-Wincklerów pozostały liczne materialne pamiątki, choć wiele z nich uległo zniszczeniu w XX wieku. W Miechowicach do dziś można odnaleźć fragmenty dawnego pałacu, zachował się także park i część zabudowań gospodarczych. W Mosznej pod Opolem stoi okazały pałac rozbudowany przez Franza Huberta, obecnie pełniący funkcje kulturalne i hotelowe. W Katowicach przetrwały jedynie archiwalne ślady po Pałacu Wincklerów, ale sam fakt przeniesienia tam głównej siedziby firmy świadczy o ich wkładzie w urbanizację miasta.
Choć wojny i zmiany polityczne zatarły wiele materialnych dowodów ich obecności, wkład rodu Wincklerów i Tiele-Wincklerów w rozwój Górnego Śląska pozostaje niepodważalny – nie tylko w kontekście przemysłu, ale także kultury, architektury i działalności społecznej.