Świadek najstarszej historii górnictwa
Historia szybu Franciszek nierozerwalnie łączy się z dziejami Kopalni Brandenburg, która rozpoczęła swoją działalność w 1770 roku. Co ciekawe, pierwsze nadanie pola eksploatacyjnego w tym rejonie miało miejsce już w 1752 roku, co stawia ją w gronie pretendentów do miana najstarszej kopalni węgla kamiennego na całym Górnym Śląsku. Początkowo należała do barona Franciszka von Stechowa, a potem, na skutek dziedziczenia, przeszła na własność potężnego rodu Ballestremów, który stał się jednym z największych potentatów przemysłowych w regionie.
Szyb Franciszek zaczął powstawać w 1857 roku i szybko stał się jednym z głównych szybów wydobywczych kopalni, choć służył również do zjazdu załogi i opuszczania drewna. Pracował przez ponad pół wieku jako szyb wydobywczy, a jego rola i głębokość, osiągająca w późniejszych latach ponad 400 metrów, pokazują skalę ówczesnego górnictwa. Z biegiem lat i historycznych zawirowań, kopalnia zmieniała nazwy – z Brandenburg na Wawel, pod którą to nazwą zakończyła wydobycie w 1997 roku. Zabudowania Franciszka wpisano do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego już w 1984 roku, co potwierdza ich wyjątkową wartość.
Architektura i pozostałości górniczej potęgi
To, co najbardziej przyciąga wzrok na terenie Szybu Franciszek, to zachowany kompleks zabudowań, który mimo upływu lat zachował swój unikatowy charakter. Większość budynków, wzniesionych w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, wyróżnia się piękną, historyzującą architekturą. Dostrzec tu można inspiracje stylami romańskim i gotyckim, co nadaje miejscu surowy, a jednocześnie monumentalny wygląd.
Zespół zabudowań Franciszka to nie tylko wieża wyciągowa i nadszybie. To cała infrastruktura, która kiedyś tętniła życiem kopalni. Można tu odnaleźć budynek maszynowni, w której stała potężna maszyna wyciągowa, budynek kotłowni z górującym nad nią kominem, a także kuźnię, budynek dawnej stajni, rozdzielnię i intrygujący gmach remizy straży pożarnej z charakterystyczną wieżą zwieńczoną blankami. W tych strukturach tkwi duch dawnej, skonsolidowanej kopalni Brandenburg, symbol jej inżynierskiego rozmachu.
Franciszek dziś – nowe życie zabytku
Zmieniający się Górny Śląsk szuka nowych pomysłów na przemysłowe dziedzictwo. Część zabudowań szybu, które od lat czekają na swoje drugie życie, przeszło obecnie gruntowną rewitalizację. Ten historyczny kompleks przestaje być tylko pomnikiem przeszłości, a zaczyna pełnić funkcje użytkowe. W ramach projektu Lokalne Centrum Tradycji, w zabytkowych budynkach powstaje między innymi wystawa poświęcona historii dzielnicy Ruda i samego górniczego zakładu, a w innych częściach, na przykład w dawnych budynkach stajni, powstają nowoczesne mieszkania komunalne. Miejmy nadzieję że pozostała część kompleksu też dostanie swoje drugie życie. Zabytkowa wieża wyciągowa wraz z budynkami nadszybia i maszyny wyciągowej jest w opłakanym stanie.
Zobacz: Szyb Franciszek – styczeń 2022
Zobacz na mapie
Źródła:
- Informacje o Szybie Franciszek i Kopalni Brandenburg (KWK Wawel) – Szlak Zabytków Techniki, Wirtualna Ruda Śląska.
- Dane historyczne i architektoniczne – Urząd Miasta Ruda Śląska.
- Aktualności dotyczące rewitalizacji – Fundacja Most the Most, portale lokalne.